Po co w 2018 roku zajmować się queerem? Jeśli przyjrzeć się instytucjonalnym projektom poświęconym temu tematowi powstałym w Polsce, nietrudno zauważyć, że to jeszcze prawie niezbadany teren.

W tym roku mija już osiem lat od pokazania głośnej wystawy kuratorowanej przez Pawła Leszkowicza, czyli Ars Homo Erotica w warszawskim Muzeum Narodowym, którego dyrektorem był wówczas Piotr Piotrowski. Klimat instytucjonalny zmieniał się przez ten czas wielokrotnie, jednak kolejna ważna queerowa wystawa powstała dopiero pod koniec ubiegłego roku. Było to Dziedzictwo zorganizowane w ramach festiwalu Pomada dzięki crowdfundingowej zbiórce. Jaka jest jednak geneza polskiego queeru? Jak przepisać historię polskiej sztuki polskiej przez jego pryzmat? Przyczynek do odpowiedzi na to pytanie stanowi najważniejszy tekst tego numeru, w którym Aleksander Kmak i Piotr Policht przyglądają się narodzinom queerowego dyskursu i jego niejednoznacznej pozycji w instytucjonalnym mainstreamie. Temat numeru uzupełnia tekst Wojciecha Szymańskiego, jednego z kuratorów Dziedzictwa, poświęcony inicjatywie drugiego z twórców tej wystawy, Karola Radziszewskiego: Queer Archives Institute. Inne spojrzenie na queer proponuje z kolei Adam Mazur w dziale „Blok”, omawiając dwa projekty Siergieja Bratkowa i Tomislava Gotovaca – artystów badających i kwestionujących konwencje fotografii erotycznej. W dziale „Wskazane” głos oddaliśmy natomiast Ryszardowi Kisielowi, twórcy jednego z pierwszych w Polsce queerowych magazynów, wydawanego początkowo w podziemiu „Filo”.

W tym numerze „Szumu” przyglądamy się także historii najważniejszych instytucji i projektów artystycznych drugiej połowy XX stulecia. Igor Bloch wnikliwie rekonstruuje historię założonej w latach 50. Desy, która przez długie dekady dyktowała warunki na polskim rynku sztuki i kształtowała go. Z kolei Joanna Kiliszek w obszernej rozmowie z Adamem Mazurem opowiada o swojej pracy w Instytutach Polskich w Berlinie i Lipsku, studenckiej galerii Wieża, a przede wszystkim w stołecznej Dziekance. Adam Przywara w dziale „Teoretycznie” przygląda się dorobkowi Mariana Bogusza, przypomnianego szerszemu odbiorcy za sprawą przekrojowej wystawy w Zachęcie. To oczywiście nie wszystkie omówienia istotnych wydarzeń minionego kwartału w sztuce – w dziale „Recenzje” znajdziecie krytyczne analizy wystaw z całej Polski i nie tylko: recenzujemy dla was pokazy od Szczecina do Białegostoku, śledzimy, co się dzieje na Śląsku, zaglądamy do czeskich sąsiadów, nie zabrakło nas w Kijowie. Czyli – jak zwykle – oddajemy w Wasze ręce zestaw „the best of” w sztuce Polski i okolic w kompaktowej formie. Inspirującej lektury!

Spis treści

9 OD REDAKCJI
Jakub Banasiak, Karolina Plinta

30 STRONA ARTYSTY
Weronika Gęsicka, Bez tytułu #56, z cyklu „Ślady”
Mikołaj Sobczak, Drag Queens Eating a Nazi (Powstanie Warszawskie 1944)

32 TEMAT NUMERU
Duma i uprzedzenie
tekst: Aleksander Kmak, Piotr Policht

52 INTERPRETACJE
W darze dla antyrewolucyjnej burżuazji. Historia Przedsiębiorstwa Państwowego Desa
tekst: Igor Bloch

62 BLOK
Sexy Lady, Foxy Mister
tekst: Adam Mazur

70 OBIEKT KULTURY
Anioł historii. Queer Archives Institute, pedalskie przeszłości i queerowa przyszłość
tekst: Wojciech Szymański

86 STRONA ARTYSTY
Grzegorz Stefański
Larisa Crunțeanu, Zombie Routine

88 TEORETYCZNIE
Poza dogmat świadectwa
tekst: Adam Przywara

98 DO WIDZENIA
Ryszard Grzyb, Protoekspresje prace wczesne 1978–1980

104 ROZMOWA
Moment bliskości. Z Joanną Kiliszek rozmawia Adam Mazur
fotografie: Yulia Krivich

126 RECENZJE

176 WSKAZANE
Ryszard Kisiel

Spis treści recenzji

126
Ahmet Öğüt and Goshka Macuga: The Show is Over, tekst: Arkadiusz Półtorak

129
Mirosław Bałka, „[(.;,:?!–…)]”, tekst: Łukasz Białkowski

131
Przechwałki i pogróżki, tekst: Stach Szabłowski

135
The Kyiv International – Kyiv Biennial 2017, tekst: Jakub Gawkowski

137
Opór formy. Nie-wystawa. Wypowiedzi wizualne w ramach Forum Przyszłości Kultury, tekst: Piotr Kosiewski

139
Narracje 9. Poza sezonem, tekst: Wiktoria Bieżuńska

142
Od „Sztucznej rzeczywistości” do selfie. Autoportret w polskiej sztuce współczesnej, tekst: Wojciech Szymański

144
Zbigniew Gostomski. Powroty, tekst: Adam Mazur

146
Twarze Awangardy. Artyści I Grupy Krakowskiej, tekst: Wiktoria Kozioł

149
Antonisz. Interpretacje, tekst: Marta Kudelska

152
Agata Madejska, Anna Orłowska, Ronit Porat, Miejsce. Tłomackie 3/5, tekst: Anna Batko

154
Zwrotnica. Początki neoawangardy na Górnym Śląsku, tekst: Jakub Gawkowski

157
Lwów, 24 czerwca 1937. Miasto, architektura, modernizm, tekst: Marcin Ludwin

158
Inny Transatlantyk. Sztuka kinetyczna i op-art w Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej w latach 50.–70., tekst: Piotr Słodkowski

161
Heroic vs. Holistic (Erotic eco-drama), tekst: Karolina Plinta

163
Obraz wewnętrzny. Pojawiające się / znikające obrazy, tekst: Karolina Plinta

165
Białe kłamstwo, tekst: Aleksandra Goral

168
Punctum. Architektura krytyczna. Jarosław Kozakiewicz, tekst: Łukasz Musielak

171
Karol Sienkiewicz, Patriota Wszechświata. O Pawle Althamerze, tekst: Piotr Policht

173
Piotr Rypson, Czerwony monter. Mieczysław Berman: grafik, który zaprojektował polski komunizm, tekst: Piotr Kosiewski