Od redakcji

Tekst: Piotr Policht

Zacznijmy od końca, czyli od pożegnań. Redakcyjne wstępniaki mają z natury charakter mało osobisty, wybaczcie zatem to drobne odstępstwo, którego powód jest prosty. Otóż w momencie, gdy do waszych rąk trafia ten numer „Szumu”, nie jestem już częścią jego redakcji, a innego zespołu – współprowadzonej z Jonaszem Chlebowskim i Magdaleną Morawik galerii wanda. W żołnierskich słowach: dziękuję całej redakcji za kilka lat współpracy, bez której wandy z pewnością by nie było, a przede wszystkim Wam, czytającym nasze teksty.

Chociaż czas wakacyjnych podróży już za nami, w jesiennym „Szumie” wyruszamy tropem historii i wydarzeń dziejących się w różnych punktach artystycznej mapy świata. W temacie numeru powracamy do surrealizmu, a konkretnie do głośnej wystawy Surrealism Beyond Borders w londyńskim Tate Modern, o której pisze Dorota Jarecka. Autorka książki Surrealizm, realizm, marksizm przygląda się narracji przesuwającej punkt startowy surrealistycznej historii do paryskiej Wystawy Antykolonialnej w 1931 roku i opowiada o zarysowywanej na niej mapie globalnych surrealizmów – tym, co zostaje na niej wydobyte z cienia, i tym, co w tym surrealistycznym multiwersum traci wyjątkowość. Jednym z kluczowych miejsc na owej mapie jest Ameryka Południowa, co pozwala wyjść poza utarte historie o tym, jak to Nowy Jork w latach 40. odebrał Paryżowi status światowej stolicy sztuki współczesnej. Jedną nogą w Ameryce Południowej pozostajemy też w dziale „Interpretacje”, drugą sięgając w Alpy. Kilka lat po otwarciu Muzeum Susch powracamy bowiem do szwajcarskiej twierdzy Grażyny Kulczyk, gdzie prezentowana była retrospektywa kolumbijskiej awangardystki Felizy Bursztyn. O dekonstruowaniu przez Bursztyn katolicyzmu i figury nowoczesnego (obowiązkowo męskiego) geniusza oraz próbach wskazania przez artystkę na wytwarzanie patologicznego modelu rozumienia kobiecości w modernizmie pisze Ewa Opałka.

W kierunku wschodnim przenosimy się w „Bloku”, gdzie Monika Borys pisze o wystawie poświęconej archeolożce Mariji Gimbutas w wileńskim Lietuvos Nacionalinis Muziejus. Postać badaczki, która odegrała istotną rolę w historii dwudziestowiecznej archeologii, a także w dyskursie feministycznym, w polskim (i nie tylko) piśmiennictwie była dotąd z reguły pomijana bądź traktowana z podejrzliwością. Gimbutas uznawano za kontrowersyjną badaczkę twierdzącą, że w pradawnej Europie panował matriarchat. Wileńska wystawa, zrealizowana w formacie klasycznej wystawy archeologicznej, ma ambicję wpisania Gimbutas w naukowy kanon, z którego była wykluczana. Borys pisze między innymi o ciągłości przemocy nawiedzającej Wschód od zarania dziejów. Temat przemocy w jej współczesnej formie siłą rzeczy staje się też jednym z wątków rozmowy Karoliny Plinty z Oleksiyem Radynskim, który opowiada o sytuacji w Ukrainie oraz roli sztuki w czasie wojny, a także o swoich artystycznych początkach i najważniejszych filmach.

W „Obiekcie kultury” Kuba Maria Mazurkiewicz pisze o książce Kult jednostki. Radykalni pasjonaci najdłużej produkowanego pociągu na świecie, której głównym bohaterem jest pojazd szynowy EN57. Premierowe wydawnictwo oficyny Torypress autor omawia nie tylko jako opowieść o projektowaniu i kulturze wizualnej, ale i przemianach społecznych w Polsce ostatnich dekad. W dziale „Teoretycznie” nad tegoroczną odsłoną Biennale Warszawa pochyla się Piotr Puldzian Płucienniczak, który pisze o strategiach zespołu kuratorskiego przede wszystkim w kontekście obfuskacji, czyli celowego zaszumienia komunikatu, utrudniającego lub uniemożliwiającego jego zrozumienie. Omówienia pozostałych najważniejszych wystaw sezonu jak zawsze w recenzjach, a obok nich stałe punkty programu: „Wskazane”, „Do widzenia” i strony artystek. W tym ostatnim dziale znajdziecie swego rodzaju łącznik między „Szumem” a wandą – obraz Olgi Krykun z cyklu Niezapominajki.

Spis treści

19

OD REDAKCJI

tekst: Piotr Policht

34

TEMAT NUMERU

Surrealizmu historia magmatyczna

tekst: Dorota Jarecka

50

INTERPRETACJE

„W seksistowskim kraju udawaj wariatkę!”. Feliza Bursztyn w Muzeum Such

Tekst: Ewa Opałka

66

BLOK

Wojna i pokój albo Marija miała rację. O wystawie Boginie i wojownicy. 100 lat

Mariji Gimbutas

Tekst: Monika Borys

78

OBIEKT KULTURY

Historia ratownicza pojazdu szynowego EN57

Tekst: Kuba Maria Mazurkiewicz

90

DO WIDZENIA

Krzysztof Jung

96

TEORETYCZNIE

Komu potrzebna jest obfuskacja

Tekst: Piotr Puldzian Płucienniczak

108

ROZMOWA

Przeciwko wszystkim imperiom

Z Oleksiyem Radynskim rozmawia Karolina Plinta

Fotografie: Max Savchenko

124

STRONA ARTYSTKI/ARTYSTY

Cristina Ferreira, Rozlane mleko

Kozlow, palarnia w pedalskim klubie

Mateusz Piestrak, Kompozycja IV

Olga Krykun, Niezapominajki

128

RECENZJE

168

WSKAZANE

Wojciech Szymański

Spis treści recenzji

129

Co robi zdjęcie, tekst: Iwona Kurz

133

ZBIGNIEW LIBERA, Efekty wybranych badań terenowych,

Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022, tekst: Łukasz Białkowski

136

Pierwsze miejsce w tabeli?, tekst: Janek Owczarek

140

Interior, tekst: Anna Pajęcka

144

IRMINA RUSICKA I KASPER LECNIM, It-it, tekst: Karolina Plinta

148

KRZYSZTOF MANIAK, MIKOŁAJ SZPACZYŃSKI, Bajka, tekst: Aleksander Kmak

150

LESIA PCZOŁKA, Ulica Słabości, tekst: Vera Zalutskaya

154

BOWNIK. Podszerstek, tekst: Aleksy Wójtowicz

158

ANNA SZPAKOWSKA-KUJAWSKA, Rozbijając mrok, tekst: Piotr Policht

161

ANETA GRZESZYKOWSKA, Fala, tekst: Stach SzabłowskI

165

KATERYNA LYSOVENKO, Ogród cmentarny, tekst: Piotr Kosiewski